Endometriozis, en çok ilgi duyduğum, araştırmalar yaptığım, konferanslar düzenlediğim jinekolojik hastalıkların başında gelmektedir. Endometriozis hastalığının ülkemizde bilinirliğini, farkındalığını arttırmak için oldukça çaba harcamış bir hekimim. Türkiye’de bir ilki gerçekleştirerek, sadece Endometriozisi ve Kronik Pelvik Ağrısı olan hastalar ile ilgilenen merkezi Zekai Tahir Burak Kadın Sağlığı Eğitim ve Araştırma Hastanesinde, 2017 yılında kurdum ve 2019 yılına kadar da bu merkezin direktörlüğünü yürüttüm. 2019 Nisan ve 2020 Kasım ayları arası Ankara Memorial Hastanesinde çalıştım. Kasım 2020’den itibaren Türkiye’nin dört bir yanından gelen endometriozisli hastalarımızı Ankara’da kliniğimizde görüp, tedavilerini yapmaktayız.
(Milliyet Gazetesi: Ankara’da Endometriozis Polikliniği Açıldı)
O dönemde yüzlerce Endometriozis hastasının tetkik, tedavisini ve ameliyatlarını gerçekleştirdim. Bu merkezi kurmamı sağlayan en önemli motivasyon kaynağım, Endometriozis hastalarının oldukça sahipsiz kaldığını gözlemlemem ve ileri derecede cerrahi tecrübe gerektiren Endometriozis cerrahisinin optimal olarak gerçekleştirilmesini sağlamaktı.
Sadece toplumda değil, hekimlerde de bu hastalığının farkındalığı az olduğundan, farkındalığı arttırmak için birçok sosyal sorumluluk projeleri ve eğitimlerin düzenlenmesine katkıda bulundum ve katkıda bulunmaya devam etmekteyim.
Ankara Endometriozis Merkezi ‘nin kurucusu olarak, Ankara’daki kliniğimde endometriozis hastalarına şifa olmaya çalışmaktayım. Ayrıca ayın bazı günlerinde İstanbul’da yaşayan ve Ankara’ya gelme imkânı olmayan çikolata kistinden (endometriozis hastalığından) mustarip hastaları İstanbul’da görmekteyim. Ayrıntılı bilgi ve Ankara veya İstanbul randevusu için iletişim kısmında bulunan telefon numarası aracılığı ile iletişime geçebilirsiniz.
Endometriozis hastalığının halk arasında en iyi bilinen formu, endometrioma adını verdiğimiz, çikolata kisti olarak bilinen halidir. Aslında çikolata kistleri endometriozis hastalığının yumurta üzerinde olan halidir. Diğer endometriozis formlarından farkı, çikolata kistlerinin yumurta rezervini azaltabilmeleridir. Kadınlara, endometriozis hastalığı tanısı, genelde bu kistlerin ultrason ile görülmesi ile konulur. Endometriomalar (çikolata kistleri), ultrason ile kolayca tanınabilmektedir, bunun nedeni çikolata kistlerinin ultrasonda tipik görüntülerinin olmasıdır.
(Endometriozis sayfamı incelemek için buraya tıklayınız.)
Aşağıda paylaştığım, Endometrioma (Çikolata Kisti) hastalığı ile ilgili bilgilendirici yazımı okuyabilirsiniz.
Endometrioma (Çikolata Kisti)
Endometriozis hastalığının 3 ana tipi vardır. Bunlar;
- Periton (karın zarı) endometriozisi
- Ovarian endometriozis (endometrioma) (çikolata kisti)
- Derin infiltratif endometriozis
Çikolata kisti olarak bilinen hastalık, endometriozis hastalığının overlerde (yumurtalarda) yaptığı kistik bir oluşumdur. Çikolata kisti denilmesinin nedeni, kist içeriğinin renginin çikolata renginde olmasındandır. Kist içeriğinin bu rengi almasındaki en büyük etken, kist içerisinde kanama sonrası biriken hemoglobin proteinin parçalanması sonrası, içeriğinde bulunan Fe (demir) elementinin ortaya çıkmasıdır.
Endometriozis Hastalığı Nasıl Oluşur?
Endometrioma (çikolata kisti) oluşumunu anlamak için öncelikle endometriozis hastalığı nasıl oluşuyor bunu bilmek lazım. Çünkü çikolata kisti hastalığı aslında endometriozis hastalığının bir çeşididir.
Endometriozis hastalığı adet gören kadınların hastalığıdır. Nadiren adet başlamadan ortaya çıkabilmektedir. Adetlerin kesildiği menopoz döneminde yeni endometriozis lezyonlarının çıkmasını beklememekteyiz. Sadece daha önceden oluşmuş olan endometriozis lezyonlarını menopoz sonrasında görebiliriz. Bunun istisnası menopoz döneminde hormon replasman tedavisi gören kadınlar veya vücutta bir tümör nedeniyle estrojen hormonunun normalden fazla salgılandığı durumlar olabilir.
Hepimizin bildiği gibi üreme çağındaki kadınlar yaklaşık 21 ile 35 günde bir adet (regl) olurlar. Adet oldukları dönemde ortalama 3 ile 5 gün süren, rahmin en iç tabakasının (endometrium) atıldığı kanama dönemleri olur. Yani adet kanında sadece kan bulunmamakta, rahmin en iç tabakası olan endometrium tabakası da bulunmaktadır. Endometrium tabakası hormona duyarlı bir tabakadır. Her ay döllenme olma ihtimali olduğundan, rahmin en iç tabakası kendisini eğer döllenme olursa diye en iyi şekilde hazırlamaya çalışır. Yumurta çatladığı dönemde ve birkaç gün sonrasında embryo oluşursa yerleşebilsin diye ideal ortamı hazırlar. Ancak gebelik olmadığı zaman, bir sonraki yumurta çatlaması ve döllenme ihtimali olan ay için hazırlanmak üzere adet kanı ile beraber vajene dökülür.
Tüm kadınlarda retrograd menstruasyon dediğimiz, yani adet kanının bir kısmının karın içine döküldüğü durum gerçekleşir. Bu olay rahim içinden tüpler vasıtasıyla karına doğru olmaktadır. Yukarıda anlattığımız üzere bu adet kanında sadece kan yok, aynı zamanda rahmin en iç zarı yani endometrium dokusu ve hücreleri bulunmaktadır. Kadınların yaklaşık %90’ında bu dokular herhangi bir soruna yol açmadan temizlenir. Ancak yaklaşık %10’unda nedeni halen tam olarak bilinmemekle beraber, bu endometrium hücreleri temizlenemez. Bu hücreler karın içinde kalır ve özellikle karnın iç yüzeyini saran periton dediğimiz dokuya yapışıp, orada büyümeye meyilli hale gelirler. Bu hücreleri temizleyemeyen kadınlarda, her adet (regl) döneminde hormonların da etkisiyle özellikle kadınlık hormonu olan östrojen hormonunun etkisiyle karın içinde steril inflamasyon dediğimiz ciddi adet ve karın ağrılarına neden olabilecek endometriozis hastalığı başlar. Bu kadınlar her adet döneminde yıllarca bu lezyonlarının alevlenmesinden dolayı ciddi ağrı çekerler. Bu ağrılar adet ağrıları, ilişki sırasında ağrı, idrar yaparken veya büyük abdest yaparken ağrı ve kasık ağrısı olabilir. Bazı durumlarda ciddi sinir tutulumlarına bağlı olarak, özellikle siyatik sinir endometriozisinde olduğu gibi bacak ağrıları da olabilir. Yani, sonuç olarak endometriozis hastalığı, rahmin en iç tabakasını oluşturan endometrium hücrelerinin, rahim dışında bulunması ve bulunduğu dokuda gelişim, çoğalma gösterip hastalık yapmasıdır. Kelime kökü de buradan gelmektedir. –osis kelimesi aşırı artış, anormal gelişim demektir. Endometrium rahim iç zarı tabakası demektir. Endometri-osis hastalığı da kelime kökü olarak da rahmin en iç zarının anormal gelişimi, aşırı artışı anlamına gelmektedir.
Endometrioma (Çikolata Kisti) Nasıl Oluşur?
Endometrioma (çikolata kisti) hastalığı da karın zarında rastgele bulunabilen bu endometriozis hücrelerinin over (yumurtalık) ile teması sonrası, over içerisinde kistik lezyon yapmasına denmektedir.
Endometrioma (Çikolata Kisti) Belirtileri Nelerdir?
Endometrioma (çikolata kisti) hastalığı ile endometriozis hastalığının belirtileri benzerdir.
Kadınlarda en sık ağrılı adet (dismenore), ağrılı cinsel ilişki (disparonia), ağrılı idrar yapma (dizüri), ağrılı büyük abdest yapma (diskezi), kasık ağrısı ve kısırlık yapmaktadır.
Endometriomanın ağrı yapma mekanizması tartışmalıdır. Çünkü endometriomaların izole olarak görülme yani sadece endometrioma (çikolata kisti) olması, eşlik eden diğer endometriozis tiplerinin (periton endometriozisi veya derin infiltratif endometriozis) olmaması daha az rastlanılan bir durumdur. Bu yüzden ağrı nedeniyle endometrioması (çikolata kisti) olan bir hastanın cerrahisi yapılmadan önce o hasta mutlaka çok iyi değerlendirilmeli ve diğer ağrı yapabilecek durumlar tespit edilmeye çalışılmalıdır.
Endometriomaların kesin olarak ağrı yapabileceği 2 durum vardır. İlki ani büyümeye bağlı olarak kist duvarının gerilmesi ve ikincisi kistin rüptürü (patlaması) nedeniyle kist içeriğinin karın içine dökülmesidir.
Endometrioma (Çikolata Kisti) Kısırlık Yapar Mı?
Endometrioma ile kısırlık ilişkisinin daha iyi anlaşılması için bazı oranlar vermek istiyorum. Herhangi bir problemi olmayan sağlıklı çiftlerin %85’i, düzenli cinsel ilişkiyle bir sene içinde gebelik elde ederler. Bu oran endometrioması (çikolata kisti) olan kadında %50’dir. Yani endometrioması olan kadınların yaklaşık %50’si kendiliğinden gebe kalabilmektedir. Gebe kalamayan %50’e ise medikal veya cerrahi tedaviler uygulanarak gebelik şansı arttırılmaya çalışılır.
Endometriomanın (çikolata kisti) nasıl kısırlık yaptığını gösteren net bilgiler elimizde ne yazık ki yok. Ancak nasıl kısırlık yaptığı ile ilgili mantıklı bir çok teoriler vardır. Bunlar;
- Endometriomanın (çikolata kisti) endometriozis ile birlikte bulunmasına bağlı olarak endometriozis hastalığının yaptığı yapışıklıklar, tüpte şişmelere ve tüp ile over arasındaki anatomik ilişkinin bozulmasına neden olur.
- Endometriomanın kendisi muhtemelen endometrioma içerisinde üretilen toksik ajanlara bağlı olarak over (yumurtalık) rezervini azaltabilmekte ve oositlerin (yumurtaların) kalitesini bozabilmektedir.
- Endometriozis hastalığının kendisi sperm hareketlerini bozarak ya da rahmin embryoyu (döllenmiş yumurta) kabülünü bozarak da kısırlık yapabilmektedir.
Endometrioma (Çikolata Kisti) Kanserleşir Mi?
Kadınlarda hayat boyu yumurtalık kanseri görülme ihtimali %1.4 ‘dür. Bu da yaklaşık olarak her 70 kadından birinin yaşamları boyunca yumurtalık kanseri olacağını ifade etmektedir. Bu oran endometrioma (çikolata kisti) olan kadınlarda yaklaşık %2-3 arasındadır. Bu da yaklaşık olarak endometrioması olan 33 ile 50 kadından birinde yumurtalık kanseri görüleceği demektir. Yumurtalık kanseri görülme oranlarına baktığımız zaman gerçekten endometrioma (çikolata kisti) ile yumurtalık kanseri arasında çok yüksek oranda olmasa da artmış bir ilişki olduğunu görüyoruz. Endometrioması olan kadınlarda yumurtalık kanserlerinden berrak hücreli ve endometrioid tipi daha çok görülmektedir. Özellikle menopoz sonrası dönemde endometrioması olan kadınlarda ve içeriğinde kanser şüphesi barındıran endometriomalarda cerrahi tedavi öncelikli olarak düşünülmelidir.
Endometrioma (Çikolata Kisti) Tedavisi Nasıl Yapılır?
Endometrioma (çikolata kisti) tedavisi bireyselleştirilmelidir. Yani, bu hastalığın kadında yaptığı şikayete ve çocuk istemine göre tedavi planlanmalıdır. Bu tedavi planlanırken ağrının şiddeti, kadının yaşı, eşlik eden diğer üreme sistemi hastalıkları, yumurta rezervi gibi konular gözden geçirilir.
Ağrı nedeniyle öncelikle medikal olarak baskılayıcı ajanlar (ilaçlar) tercih edilmektedir. Eğer bu baskılayıcı ajanlar işe yaramazsa o zaman ağrı şikayeti için cerrahi tedavi planlanabilmektedir.
İnfertilite (kısırlık) şikayetiyle başvuran kadınlara ağrı için verilen ilaçlar verilememektedir. Çünkü bu ilaçların çoğu gebe kalmaya da engel olmaktadır. Dolayısıyla yukarıda da belirttiğim üzere tedavi bireysel olarak düşünülmeli ve her kadın için özel olmalıdır.
Özellikle infertilite (kısırlık) şikayeti olan ve endometrioma (çikolata kisti) olan bir kadında gebe kalmayı arttırıcı stratejiler kadının yaşına ve yumurta rezervine göre değişiklik göstermektedir. Yumurta rezervi iyi ve 35 yaşın altındaki kadınlarda cerrahi sonrası kendiliğinden gebelik elde edilebilmektedir. Yumurta rezervi kötü ve 35 yaş üzeri kadınlar için tüp bebek tedavisi daha mantıklı gözükmektedir.
Endometrioma (çikolata kisti) cerrahisi çocuk istemi olan kadınlarda günümüzde oldukça tartışmalı konuların başında gelmektedir. Çünkü bu hastalığın doğası gereği, hastalığın kendisi de over (yumurtalık) rezervini azaltabilmekte ve yapacağımız endometrioma (çikolata kisti) cerrahisi de yumurtalık rezervini azaltabilmektedir. Dolayısıyla yukarıda belirttiğim gibi endometrioma (çikolata kisti) tedavisi bireyselleştirilmeli ve her hastaya özel olmalıdır.
Endometrioması (çikolata kisti) olan kadınlarda medikal (ilaç) tedavi
- Progestinler
- 3 aylık iğne
- GnRH agonisti (geçici menopoz ilaçları) Aylık veya 3 aylık şeklinde
- GnRH antagonisti
Endometriozisin veya endometriomanın medikal tedavisinde unutulmamalıdır ki verilen tedavilerin hiçbiri mevcut hastalığı kökünden temizleyip atmaz. Mevcut tedaviler, kullanıldıkları sürece etkilidir. Bırakıldıkları zaman hastanın daha önceden sahip olduğu şikayetler geri gelebilir.
Ben hastalarıma daha iyi anlamaları için endometriozis hastalığında kullanılan tedavileri, aynı şeker hastalığı veya tansiyon hastalığında kullanılan tedavileri örnek vererek anlatıyorum. Nasıl bahsettiğim hastalıklarda kullanılan tedaviler tansiyonu veya şeker seviyesini kullanıldıkları sürece kontrol altında tutuyorlarsa, hastalığın kendisini tamamen ortadan kaldırmıyorsa, endometriozis hastalığında kullanılan ilaçlar için de benzer durum geçerlidir. Endometriozis hastalığına bağlı şikayetler çoğunlukla menopoz sonrası dönemde tamamıyla ortadan kalkmaktadır. Çünkü menopoz döneminde hastalığın besin kaynağı olan kadınlık hormonu östrojen azalmaktadır.
Endometrioma (Çikolata Kisti) Olan Kadınlarda Cerrahi Tedavi
Endometriomanın cerrahi tedavisinde altın standart laparoskopik kistektomidir. Yani kapalı ameliyat ile kist dokusunun çıkarılmasıdır. Laparoskopi ameliyatını özellikle de laparoskopik endometrioma ameliyatını bu konuda yıllarca çalışmış, deneyimi yüksek hekimlere olmanızı öneririm. Çünkü endometriozis hastalığının doğası gereği karın içi yapışıklıklara neden olan bir hastalık olduğundan, bu konuda deneyim sahibi olunmayan ellerde endometrioma cerrahisi eksik kalabilir veya cerrahi gereksiz komplikasyonlarla sonuçlanabilir.
Aşağıda linkini paylaştığım televizyon programında detaylı olarak endometriozis konusundan bahsetmiştim, arzu edenler izleyebilir. Ayrıca youtube kanalımda derin infiltratif endometriozis ve endometrioma cerrahilerime ait videolar bulunmaktadır. Arzu eden, merak edenler izleyebilir.
Sağlıkla kalın..
Prof. Dr. H. Onur Topçu
Kadın Hastalıkları & Tüp Bebek Uzmanı
Prof. Dr. H. Onur Topçu
Kadın Hastalıkları & Tüp Bebek Uzmanı
